Pod względem przeciętnego wyniku, zarówno w zakresie rozumienia tekstu, jak i rozumowania matematycznego, najlepsze wyniki osiągnęli mieszkańcy trzech krajów: Japonii, Finlandii i Holandii. Powyżej średniej OECD w obu dziedzinach uplasowały się również osoby dorosłe mieszkające w Szwecji, Norwegii, Estonii i Belgii. Wyniki wyraźnie najsłabsze uzyskali Włosi i Hiszpanie. Przeciętny poziom umiejętności Polaków w wieku 16-65 lat jest niższy od średniej OECD. Nasi sąsiedzi – Czechy, Słowacja i Niemcy – wypadli lepiej zarówno w zakresie umiejętności rozumienia tekstu, jak i rozumowania matematycznego.

Warto podkreślić, że różnice między krajami nie są duże. Znacznie większe różnice zaobserwowano wewnątrz krajów. Nawet w krajach osiągających najlepsze wyniki część osób dorosłych posiada bardzo niski poziom umiejętności (poziom 1 lub poniżej). Przeciętnie w 22 badanych krajach OECD aż 16% ludności ma bardzo słabe wyniki w zakresie rozumienia tekstu, a najwyższym poziomem umiejętności może pochwalić się jedynie 12% osób w wieku 16-65 lat. Kraje o niewielkim zróżnicowaniu wyników to Czechy, Słowacja, a także Korea, Cypr, Austria i Estonia. Kraje najbardziej zróżnicowane, a więc mające względnie duże odsetki osób o wysokim i niskim poziomie umiejętności to: Kanada, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Niemcy i Australia.

Spojrzenie na wyniki badania PIAAC w Polsce pod względem udziału osób na poszczególnych poziomach umiejętności, pokazuje przede wszystkim duży odsetek osób o najniższym poziomie umiejętności – w rozumieniu tekstu jest to prawie jedna piąta populacji dorosłych, a w rozumowaniu matematycznym – blisko jedna czwarta. Jednocześnie grupa osób mających najwyższe umiejętności (poziom 4 lub 5) jest w Polsce relatywnie mniej liczna niż przeciętnie w OECD.

Czynnikiem bardzo silnie różnicującym umiejętności jest wykształcenie. W Polsce odgrywa ono ważniejszą rolę, niż w wielu innych krajach. O ile średni wynik osób z wyższym wykształceniem jest podobny do średniego wyniku osób z tym rodzajem wykształcenia w OECD, to wyniki osób z wykształceniem średnim lub zasadniczym zawodowym są wyraźnie niższe od średniej w tej grupie w OECD. Jest to niepokojące z tego względu, że w Polsce udział osób z tym wykształceniem jest zdecydowanie wyższy niż w pozostałych badanych krajach.

Kobiety w Polsce osiągają lepsze wyniki niż mężczyźni. Wiąże się to w dużym stopniu z różnicami w strukturze wykształcenia i zawodów: Polki są przeciętnie lepiej wykształcone niż Polacy i częściej pracują w zawodach wymagających wysokich kwalifikacji. Mężczyźni częściej kończą szkoły zawodowe i technika, a co za tym idzie częściej pracują jako średnio wykwalifikowani pracownicy fizyczni. Tymczasem te grupy osiągnęły przeciętnie niższe wyniki w badaniu.

Porównanie wyników w grupach zawodów pokazuje, że bardzo dobrze wypadają wysoko wykwalifikowani pracownicy umysłowi i pracujący w sektorze usług – w rozumieniu tekstu osiągają oni wyniki na poziomie średniej OECD. Zwraca uwagę zwłaszcza wysoki poziom kompetencji Polaków pracujących w sektorze usług nowoczesnych. Warto jednak pamiętać, że ten jest w Polsce nadal mniejszy niż w wielu krajach Europy Zachodniej. Relatywnie wysokimi przeciętnymi poziomami umiejętności wyróżniają się także sektor edukacji i administracji publicznej.

Duże różnice obserwujemy między osobami pracującymi a bezrobotnymi. Jest to spowodowane przede wszystkim niskim poziomem umiejętności długotrwale bezrobotnych. Osoby pozostające bez pracy krócej niż dwa lata posiadają kompetencje na wyraźnie wyższym poziomie niż osoby, które nie pracują od ponad dwóch lat. Warto ponadto zauważyć stosunkowo niewielką różnicę w poziomach umiejętności osób bezrobotnych i biernych zawodowo, może to świadczyć o dużym niewykorzystanym potencjale kapitału ludzkiego.

Różnice wyników, w zależności od wykształcenia, zawodu, czy branży, wiążą się także z obserwowanymi różnicami między mieszkańcami miast i wsi. Na przykład w miastach o liczbie mieszkańców powyżej 500 tys. osoby z wyższym wykształceniem stanowią prawie 42% mieszkańców w wieku 16-65 lat, a na terenach wiejskich – zaledwie 16%. Dlatego nie jest zaskakujące, że wynik mieszkańców dużych miast jest porównywalny z przeciętnym wynikiem osób z wyższym wykształceniem, a mieszkańców wsi – z wynikiem osób o wykształceniu zasadniczym zawodowym, średnim lub policealnym.

Innowacyjną częścią badania PIAAC jest pomiar umiejętności wykorzystywania technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), które do tej pory nie były mierzone w międzynarodowych badaniach kompetencji. Pomiar umiejętności wykorzystywania TIK różnił się od pomiaru pozostałych dwóch dziedzin. O ile zadania z rozumienia tekstu i rozumowania matematycznego były rozwiązywane przez respondentów w zeszytach papierowych lub na komputerze, o tyle pomiar umiejętności wykorzystywania TIK przeprowadzano tylko na komputerze. W rezultacie osoby, które nie posiadały podstawowych umiejętności obsługi komputera, nie przystępowały do tego testu. Co więcej, wiele osób mimo deklarowanych umiejętności odmówiło rozwiązywania komputerowej wersji testu. Z tych powodów pomiar umiejętności wykorzystywania TIK objął w każdym kraju tylko część osób (w krajach OECD było to przeciętnie ok. 75%). W Polsce poziom umiejętności wykorzystywania TIK zmierzono tylko u 50% osób i był to najniższy odsetek osób rozwiązujących komputerową wersję testu spośród wszystkich krajów biorących udział w PIAAC. Już ta informacja sama w sobie wiele mówi o poziomie komputerowych umiejętności Polaków.

Spośród Polaków, wśród których przeprowadzono pomiar umiejętności wykorzystywania TIK, 40% posiada wysoki (2 lub 3) poziom tych kompetencji. Ponieważ jednak do testu komputerowego przystąpiła połowa badanych, to z 40% otrzymujemy 20% Polaków w wieku 16-65 lat o wysokich umiejętnościach wykorzystywania TIK. W krajach, które wypadły najlepiej w tej dziedzinie pomiaru – w Szwecji, Finlandii, Holandii i Norwegii – ponad 40% społeczeństwa osiąga bardzo dobre wyniki.

We wszystkich badanych krajach występuje wyraźna przepaść międzypokoleniowa. W Polsce w najmłodszej grupie wieku (16-24 lata) 8 na 10 osób rozwiązało test na komputerze (9 na 10 średnio w OECD), a wśród najstarszych (55-65 lat) mniej niż co 5. osoba (co 3. osoba średnio w OECD).

Poziom umiejętności wykorzystywania TIK blisko 40% osób młodych jest w Polsce wysoki (poziom 2 lub 3), natomiast wśród osób starszych analogiczny odsetek to 3%. Różnice między generacjami widoczne są także w innych krajach, ale przeciętne wyniki w krajach OECD pokazują, że w Polsce badane umiejętności mogą być znacznie wyższe wśród osób starszych.

Praca zawodowa wymaga coraz częściej pracy z komputerem. Nie jest zaskoczeniem, że osoby pracujące posiadają lepsze umiejętności wykorzystywania TIK niż osoby bezrobotne lub bierne zawodowo. Ale nawet wśród pracujących, mniej Polaków korzysta z komputera niż przeciętnie w krajach OECD. Niższa jest też intensywność korzystania z komputera w pracy. Umiejętności wykorzystania TIK są silnie skorelowane z umiejętnościami rozumienia tekstu i rozumowania matematycznego. Niskie poziomy umiejętności w tych dziedzinach mogą być przeszkodą w nabywaniu umiejętności obsługi komputera i dodatkowo mogą uniemożliwiać pełne wykorzystywanie TIK.

PIAAC nie jest pierwszym badaniem kompetencji osób dorosłych w Polsce. W latach 90. przeprowadzono Międzynarodowe Badanie Kompetencji Dorosłych IALS (International Adults Literacy Survey). Dzięki temu, możemy analizować zmianę kompetencji Polaków w dziedzinie rozumienia tekstu na przestrzeni około 17 lat. Przeciętny poziom kompetencji ludności Polski wzrósł w tym czasie o 35 punktów. Jest to największa poprawa wyników spośród wszystkich 15 krajów, które wzięły udział w obydwu badaniach. W wielu krajach (np. w Szwecji czy Niemczech) wyniki pogorszyły się. Mimo że wyniki Polski w obydwu badaniach znajdują się poniżej średniej OECD, to dystans Polski do tej średniej wyraźnie zmalał.

W 1994 r. ponad 40% Polaków posiadało bardzo niski poziom umiejętności rozumienia tekstu. Między 1994 a 2011 r. odsetek ten zmniejszył się ponad dwukrotnie, choć wciąż jesteśmy pod tym względem w niechlubnej czołówce. Tak znaczącą poprawę przeciętnego poziomu umiejętności Polaków między 1994 a 2011 r. wiązać można z efektami przemian społeczno-gospodarczych ostatnich kilkunastu lat.

Prawdopodobnie najważniejszą z przyczyn wzrostu kompetencji rozumienia tekstu jest przystosowanie się Polaków do otoczenia informacyjnego gospodarki wolnorynkowej, które na początku okresu transformacji było nam jeszcze obce. Od początku lat 90. XX wieku Polacy stają przed coraz większą liczbą wyborów, począwszy od marki płatków śniadaniowych po wybór funduszu emerytalnego. Chęć świadomego podejmowania decyzji wymusza przedzieranie się przez dużą ilość otaczających nas informacji. Umiejętność ich odnajdywania, rozumienia i wykorzystywania jest też potrzebna w trakcie dokonywania ważnych wyborów takich jak na przykład wybór ścieżki edukacyjnej, kierunek rozwoju zawodowego czy poszukiwanie pracy.

Istotnym czynnikiem, który wpłynął na poprawę wyników jest też wzrost poziomu wykształcenia ludności Polski. Dużą rolę odgrywają także zmiany na rynku pracy: Polacy są dłużej aktywni zawodowo, później przechodzą na emeryturę i coraz rzadziej mają możliwość korzystania z przywilejów wcześniejszych emerytur i rent. Zmieniła się także struktura gospodarki. O połowę zmniejszył się odsetek pracujących w rolnictwie, natomiast wzrósł udział pracujących w sektorze usług i w zawodach wymagających wysokich kwalifikacji. Niewątpliwie porównanie wyników IALS i PIAAC w Polsce napawa optymizmem, należy mieć nadzieję, że ta pozytywna tendencja będzie się utrzymywać.