O badaniu

O badaniu

Na przełomie 2013/2014 r. Instytut Badań Edukacyjny przeprowadził badania dotyczące roli szkoły w wiejskich społecznościach lokalnych i uwarunkowań efektywnej komunikacji między nauczycielami a rodzicami uczniów.
U ich podstaw leży idea szkoły jako instytucji otwartej i włączającej zarówno rodziców uczniów, jak i innych członków społeczności lokalnej do wspólnych działań. Taka uspołeczniona szkoła to wspólnota nauczycieli, uczniów, rodziców, mieszkańców społeczności, w której wszyscy oni mają prawo decydowania o sprawach szkoły, współpracują ze sobą i wspierają się nawzajem.

Wierzymy, że szkoła może stanowić istotny zasób wpływający na sposób funkcjonowania społeczności lokalnej. Szkoła to przecież nie tylko miejsce, w którym odbywa się proces nauczania, szkoła także ma wychowywać i otaczać opieką uczniów, borykających się z różnymi problemami, tj. ubóstwo, uzależnienia. W tym sensie szkoła jest instytucją, w której odbijają się problemy, które dotykają członków społeczności lokalnej. Szkoła może w rozmaity sposób włączać się nie tylko w rozwiązywanie problemów swoich uczniów, ale szerzej także pozostałych mieszkańców – uczestnicząc w debacie, współpracując z lokalnymi instytucjami, prowadząc akcje profilaktyczne i edukacyjne, etc. Może zatem stanowić ważny podmiot budowania lokalnego społeczeństwa obywatelskiego.

Szkoła może też być miejscem przyjaznym dla rodziców uczniów, zarówno tych, którzy są gotowi aktywnie włączać się w życie szkoły, wspólnie działać na rzecz szkoły, podejmować decyzje dotyczące spraw ważnych dla szkoły, jak i tych, którzy chcą ograniczyć się raczej do kontaktów z wychowawcą dotyczących sytuacji ich dziecka. Relacje między nauczycielami i rodzicami mogą być czynnikiem wspierającym jakość nauczania uczniów, budowania jednolitej strategii edukacyjnej w szkole i rodzinie, kształtowania postaw obywatelskich wewnątrz szkoły.

Przedmiotem naszych analiz jest współpraca między szkołą, rodzicami i członkami społeczności lokalnej i komunikacja nauczycieli i rodziców uczniów.

Dobra komunikacja daje możliwość nawiązania prawdziwej współpracy między rodziną a szkołą. W badaniu dowiedzieliśmy się między innymi, jak można porozumiewać się w szkołach, jakie sposoby działają, a jakie są nieskuteczne oraz co warto zmienić, by szkoły były bardziej przyjazne, zarówno dla uczniów, ich rodziców, jak i nauczycieli.

Cele badania

Badanie ma dwa komponenty omówione niezależnie poniżej.

Komponent 1: Współpraca: szkoła – rodzice – społeczność

Celem badania jest rekonstrukcja i wyjaśnienie roli, jaką odgrywa szkoła w wiejskich społecznościach lokalnych:

• opis i analiza zakresu i sposobu włączania przez szkołę rodziców, członków społeczności lokalnej oraz instytucji zewnętrznych w swoje działania dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze;
• opis i analiza zakresu i sposobu angażowania się szkoły w życie społeczności lokalnej (rozwiązywanie lokalnych problemów społecznych, tworzenie lokalnych strategii rozwojowych, integrację społeczną, przygotowanie oferty w zakresie uczenia się przez całe życie, etc.);
• zbudowanie katalogu dobrych praktyk dotyczących współpracy szkoły z mieszkańcami i instytucjami ze środowiska lokalnego.

W badaniu postaramy się odpowiedzieć na następujące pytania:

 

Dlaczego badamy

Szkoła jest trwałym elementem struktury danej społeczności, mniej lub bardziej w niej zakorzenionym, ma swoją historię, splecioną z historią danej społeczności i może stanowić ona element budujący tożsamość lokalną. Szkoła może być pewnym symbolicznym zasobem danej społeczności lokalnej, zasobem zawierającym w sobie takie elementy, jak pamięć mieszkańców, przeszłość, tradycja, wartości. Poza funkcją edukacyjną, szkoła także ma wychowywać i otaczać opieką uczniów, borykających się z różnymi problemami, tj. ubóstwo, uzależnienia. W tym sensie szkoła jest instytucją, w której odbijają się problemy, które dotykają członków społeczności lokalnej. Szkoła może w rozmaity sposób włączać się nie tylko w rozwiązywanie problemów swoich uczniów, ale szerzej także pozostałych mieszkańców – uczestnicząc w debacie, moderując ją, współpracując z lokalnymi instytucjami, prowadząc akcje profilaktyczne i edukacyjne, etc. Może zatem stanowić ważny podmiot budowania lokalnego społeczeństwa obywatelskiego. Jednocześnie szkoła może zamykać się w swoich murach, skupiając się wyłącznie na wąsko rozumianej realizacji podstawy programowej.

Kluczowy dokument wyznaczający cele i treści kształcenia ogólnego – Podstawa programowa kształcenia ogólnego – stanowi, iż jego celem jest nie tylko przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości i zdobycie umiejętności wykorzystania tych wiadomości, ale również kształtowanie umiejętności warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie. Tymczasem głosy ze strony ekspertów oraz dostępne dane na ten temat pokazują, iż system polskiej edukacji wciąż skupia się na realizacji podstawy programowej, wyrażającej się w liczbie godzin lekcyjnych, obowiązkach dydaktycznych nauczycieli, a także na szukaniu pieniędzy na utrzymanie budynków szkolnych i zapewnieniu podstawowych materiałów edukacyjnych oraz ocenianiu poziomu wiedzy uczniów w stosunku do wymaganych norm. Korzystanie z zasobów środowiska lokalnego, czy otwieranie się na jego potrzeby postaje na dalszym planie i jest uzależnione w dużej mierze od czynnika ludzkiego, tzn. podejścia, nastawienia, czy doświadczenia w podejmowaniu współpracy ze środowiskiem pozaszkolnym nauczycieli, wychowawców i dyrekcji danej placówki.

U podstaw badania uwarunkowań efektywności komunikacji nauczycieli i rodziców uczniów leży założenie, że relacje między nauczycielami i rodzicami mogą być czynnikiem wspierającym jakość nauczania uczniów, na co zwracają uwagę zarówno praktycy, jak i naukowcy zajmujący się procesem kształcenia. Jednocześnie można znaleźć również wiele głosów wskazujących na ten właśnie obszar jako jeden z kluczowych problemów współczesnej szkoły. Czy jest więc tak, że nie umiemy ze sobą rozmawiać?

Dobra komunikacja daje możliwość nawiązania prawdziwej współpracy między rodziną a szkołą. Jednocześnie, gdy komunikacja szwankuje, trudno o jakikolwiek rodzaj współdziałania, ma ona więc niejako podstawowy charakter dla budowania współpracy między nauczycielami i rodzicami uczniów. Bez komunikacji między wszystkimi aktorami środowiska szkolnego, trudniej realizować cele edukacyjne, jakie stawiane są współcześnie przed szkołą i rodziną. Odpowiemy więc, jak można porozumiewać się w szkołach, jakie sposoby działają, a jakie są nieskuteczne oraz co warto zmienić, by szkoły były bardziej przyjazne, zarówno dla uczniów, ich rodziców, jak i nauczycieli.

Nasi rozmówcy

Badanie miało charakter jakościowy i uczestniczyło w nim 6 wiejskich szkół podstawowych reprezentujących różne regiony, wytypowanych na podstawie rekomendacji udzielonych przez ekspertów zajmujących się edukacją ze środowisk organizacji pozarządowych i instytucji publicznych, jako szkoły współpracujące ze społecznością lokalną i rodzicami uczniów. Zależało nam na przeprowadzeniu badania w placówkach, które mogą służyć za pozytywny przykład.

Rozmawialiśmy z różnymi osobami związanymi ze szkołą i społecznością lokalną: rodzicami, uczniami ostatnich klas, dyrektorem, nauczycielami, pedagogiem/psychologiem szkolnym, mieszkańcami, przedstawicielami samorządu lokalnego odpowiedzialnego za sprawy oświaty, osobami znaczącymi w społeczności lokalnej, absolwentami szkoły. Zależało nam na uchwyceniu perspektywy różnych osób, poznaniu ich opinii, doświadczeń, postulatów.

Realizując badanie zapewniliśmy poufność  wszelkich zebranych danych. Rozmowy przeprowadzone w trakcie badania, były całkowicie anonimowe, co oznacza, że dane osobowe nie były kojarzone z konkretnymi wypowiedziami.

Rezultaty

Każda ze szkół uczestniczących w badaniu otrzymała opracowanie dotyczące tej szkoły i społeczności, w której działa, pokazujące mocne strony obecnie realizowanych w szkole praktyk między innymi dotyczących współpracy z rodzicami i społecznością lokalną oraz wskazówki nowych, skutecznych rozwiązań.

Na podstawie wyników badania przygotowana została publikacja: "Jak skutecznie komunikować się i współpracować z rodzicami i społecznością lokalną. Poradnik dla nauczycieli i dyrektorów" autorstwa Kamili Hernik i Karoliny Malinowskiej. W poradniku autorki formułują rekomendacje i wskazówki dotyczące tego, jak w praktyce budować model uspołecznionej szkoły, między innymi:

• jak zaplanować i przeprowadzić proces komunikacji na linii szkoła (w tym głównie nauczyciel, wychowawca) – rodzice uczniów, w tym jak postępować w sytuacjach trudnych;
• jak zaplanować proces współpracy z rodzicami, by zapewnić ich wysokie zaangażowanie;
• w jaki sposób wpleść kontekst lokalny w pracę dydaktyczno-wycho¬wawczą szkoły i jak włączyć w działania szkoły mieszkańców.

Publikacje

K. Hernik, K. Malinowska "Jak skutecznie komunikować się i współpracować z rodzicami i społecznością lokalną. Poradnik dla nauczycieli i dyrektorów"

Poradnik oparty jest na wynikach badania. Podejmuje temat współpracy szkół z rodzicami uczniów i społecznością lokalną. Przedstawione w nim propozycje powstały na podstawie wyników badania "Szkoła – rodzice – społeczność lokalna". Odwołuje się również do wniosków z innych badań prowadzonych m.in. przez IBE oraz do dostępnej literatury na ten temat.

K. Hernik, K. Malinowska "Jak skutecznie komunikować się i współpracować z rodzicami i społecznością lokalną. Poradnik dla nauczycieli i dyrektorów. Broszura informacyjna"

Badania ilościowe

• Wyniki badań ilościowych dotyczących komunikacji i współpracy szkół z rodzicami oraz ze społecznością lokalną
• Kontakty rodziców dzieci 6 i 7-letnich z przedszkolem/szkołą 
  [Tekst pochodzi z rozdziału raportu z badania 6 i 7-latków na starcie szkolnym: Kaczan, R., Malinowska, K., Rycielski, P. (2014). W: Kaczan, R., Rycielski, P. (red.). Badanie 6- i 7-latków – rok szkolny 2012/2013. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych]
• Opinie rodziców uczniów na temat nauczycieli
  [Tekst pochodzi z rozdziału Raportu o Stanie Edukacji 2013: Malinowska, K., Smak, M., Walczak, D., Wichrowski, A. (2014). Wizerunek nauczycieli. W: IBE(2014). Raport o Stanie Edukacji 2013. Liczą się nauczyciele. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych]

Linki

Gdzie szukać informacji?

O docenianiu roli rodziców w działaniach szkoły świadczy liczba publikacji naukowych i popularnonaukowych promujących ich zaangażowanie w życie placówki oraz oddolny ruch społeczny w Polsce w postaci stowarzyszeń i fundacji na rzecz uspołecznienia polskiej oświaty, zakładanych przez animatorów inicjatyw obywatelskich i aktywnych rodziców. Poniżej zamieszczamy informacje o kilku wybranych ważnych inicjatywach i organizacjach, które oferują materiały dotyczące relacji rodziców i przedstawicieli szkół, proponują warsztaty, prowadzą działalność na rzecz zwiększania roli rodziców w życiu szkół [więcej].

• Stowarzyszenie „Rodzice w edukacji” zrzeszające rodziców oraz przedstawicieli rad rodziców i rad szkół z Warszawy i całej Polski jest organizacją działającą na rzecz budowania i wspierania samorządności rodziców w szkole poprzez szkolenie i wzmacnianie rad rodziców i rad szkół [więcej].
• Fundacja „Rodzice szkole” ustanowiona w celu wspierania rodziców w działalności na terenie szkoły ich dzieci [więcej].
• Projekt pt. Rodzice w szkole realizowany przez Instytut Inicjatyw Pozarządowych. Jego celem jest zwiększanie świadomości rodziców dotyczącej ich praw, aktywizowanie rodziców w szkole i przedszkolu, zwiększanie kompetencji rad rodziców, a także rozwój współpracy pomiędzy rodzicami i szkołą przez szkolenie obu partnerów – zarówno rodziców, jak i dyrektorów placówek [więcej]
• Ogólnopolski systemowy projekt Szkoła Współpracy. Uczniowie i rodzice kapitałem społecznym nowoczesnej szkoły realizowany przez Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej Centrum Mazowsze w partnerstwie z Ministerstwem Edukacji Narodowej. Celem projektu jest wzmocnienie roli uczniów i rodziców w życiu szkoły poprzez wsparcie szkół w procesie budowania systemu współpracy pomiędzy nauczycielami a rodzicami i uczniami [więcej].
• Związek stowarzyszeń i fundacji Federacja Inicjatyw Oświatowych, którego celem jest wspieranie aktywności obywatelskiej i przemian w oświacie. Działa przede wszystkim na rzecz środowisk wiejskich [więcej].
• Fundacja Centrum Edukacji Obywatelskiej [więcej].

Aktualności

Aktualności

Badanie zostało zakończone w marcu 2014 roku. W czerwcu 2014 roku wszystkie szkoły otrzymały zindywidualizowane raporty z badania wraz z rekomendacjami. Ponadto w okresie czerwiec-wrzesień 2014 roku badacze przeprowadzili w szkołach warsztaty z udziałem wszystkich osób i instytucji zaangażowanych w badanie (dyrektor, nauczyciele, pedagog/psycholog, rodzice, partnerzy szkoły, uczniowie, absolwenci, przedstawiciele samorządu), poświęcone wynikom badań i prezentacji dobrych praktyk. Uczestnicy warsztatów dyskutowali zarówno nad czynnikami sukcesu swoich szkół, ale także nad obszarami do rozwoju. Wypracowywali również konkretne propozycje zmian.

Podsumowaniem praktycznego wymiaru badania jest poradnik dla nauczycieli i dyrektorów „Jak skutecznie komunikować się i współpracować z rodzicami i społecznością lokalną”, do pobrania tutaj. Gorąco zachęcamy Państwa do korzystania z niego i upowszechniania go.

Mamy nadzieję, że wyniki i wnioski z tego badania będą miały dla Państwa znaczenie praktyczne.

Kontakt

mail: ibe@ibe.edu.pl

tel.: 22 24 17 100