Opublikowano: 12 Gru 2012

Rozdział IV - Edukacja zawodowa w Polsce

Monografia dotycząca edukacji zawodowej przedstawia system szkolnictwa zawodowego w Polsce i zmiany, jakie w nim będą zachodzić w najbliższych latach ze względu na obowiązującą od 1 września 2012 r. znowelizowaną ustawę o systemie oświaty, wprowadzającą między innymi nowe podstawy programowe kształcenia w zawodach. Identyfikuje też najważniejsze wyzwania, z którymi będzie się musiało zmierzyć szkolnictwo zawodowe w Polsce. W kolejnych częściach rozdział przedstawia rys historyczny edukacji zawodowej, podstawy prawne i system finansowania, charakterystykę uczniów wybierających tę ścieżkę kształcenia, sposób kształtowania oferty edukacyjnej, system walidacji efektów nauczania wraz z analizą wyników egzaminów w ostatnich latach oraz istniejące mechanizmy służące zapewnianiu jakości, a także patrzy na szkolnictwo zawodowe z perspektywy rynku pracy.

Rola szkolnictwa zawodowego w Polsce zmieniała się w czasie. O ile przed transformacją ustrojową większość uczniów w szkołach ponadpodstawowych wybierała szkoły zawodowe, o tyle po transformacji sytuacja się zmieniła. Po ukończeniu gimnazjum, szkoły zawodowe różnych typów wybiera obecnie około połowa uczniów (ok. 30% technika i blisko 20% zasadnicze szkoły zawodowe). Odsetek ten znacząco obniżył się w okresie 1990–2005, ale w ostatnich latach tendencja spadkowa zatrzymała się, co może wskazywać, że szkoły zawodowe zaczynają z powrotem być „szkołami pozytywnego wyboru”. W 2010 r. w różnych typach szkół zawodowych kształciło się niemal 1,2 mln osób, ponad 300 tys. osób zostało absolwentami. Blisko 30% kształcących się to dorośli, w zdecydowanej większości wybierający szkoły policealne. Zmiany demograficzne w Polsce najprawdopodobniej spowodują spadek liczby uczniów szkół zawodowych w ciągu najbliższej dekady.

System finansowania szkolnictwa zawodowego opiera się na: (1) środkach publicznych pozostających w gestii samorządów (przede wszystkim powiatowych); (2) funduszach UE; (3) środkach prywatnych firm i osób szkolących się. Cała sfera finansowania wymaga głębszej analizy i wypracowania bardziej efektywnych mechanizmów. Oferta szkolna może być daleka od optimum ze względu na brak mechanizmów wspierających samorządy w dbaniu o dopasowanie kierunków i jakości kształcenia do potrzeb rynku pracy oraz daleko idącą decentralizację dysponowania środkami publicznymi.

Szkoły zawodowe (szczególnie zasadnicze szkoły zawodowe) wybierają uczniowie o zdecydowanie gorszych średnich wynikach w nauce niż uczniowie idący do liceów ogólnokształcących.

Szkoły zawodowe kształcą obecnie w ok. 200 zawodach. Ponad 2/3 wszystkich uczniów kształci się w zawodach zaliczanych do czterech grup: inżynieryjno-technicznej, usług dla ludności, ekonomicznej i administracyjnej oraz architektury-budownictwa. Pracodawcy mają niezbyt dużą rolę w kształtowaniu oferty edukacyjnej. Jest potrzeba wypracowania skutecznych metod wsparcia wszechstronnej współpracy szkół i przedsiębiorstw. Ważnym zadaniem dla szkolnictwa zawodowego jest wyposażenie absolwentów nie tylko w kompetencje obecnie najbardziej poszukiwane na rynku pracy, ale także w takie, które ułatwią uczenie się przez całe życie. Instrumentem mogącym pomóc w zmierzeniu się z tym wyzwaniem może zostać przygotowywana obecnie Polska Rama Kwalifikacji. Jest ona budowana wokół efektów uczenia się (bez względu na czas i miejsce nauki). Przeorientowanie całego systemu szkolnictwa zawodowego na efekty uczenia się jest jednym z zasadniczych wyzwań na najbliższe lata.

Podstawową formę walidacji kompetencji uzyskiwanych przez absolwentów szkół zawodowych stanowi zewnętrzny egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe. Istnieją również inne rodzaje egzaminów (czeladnicze, sprawdzające), natomiast nie ma obecnie możliwości walidacji efektów nieformalnego uczenia się.

Większość absolwentów przystępuje do egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe, jednak zdaje go niecałe 60% przystępujących do egzaminów absolwentów techników (wyraźnie poniżej wskaźnika zdawalności matury w technikach) i ok. 80% absolwentów zasadniczych szkół zawodowych. Jednym z powodów może być niedopasowanie starej podstawy programowej i sposobu nauczania do wymagań egzaminacyjnych, które eliminują wdrażane od 1 września 2012 r. zmiany. Jakość zasobów szkolnictwa zawodowego nie jest zbyt wysoka. Brakuje odpowiednio wykwalifikowanych i zmotywowanych do doskonalenia swoich kompetencji nauczycieli. Infrastruktura techniczna (np. wyposażenie pracowni i warsztatów do praktycznej nauki zawodu) też pozostawia wiele do życzenia. Mechanizmy zapewniania jakości w szkolnictwie zawodowym są na razie dość słabo rozwinięte.

Osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym radzą sobie na rynku pracy gorzej od osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym. Z kolei absolwenci techników i szkół policealnych radzą sobie podobnie, a w niektórych aspektach lepiej od osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym. Różnice te mogą w znacznej mierze wynikać z innych poziomów kompetencji uczniów wybierających różne typy szkół, choć mogą też odzwierciedlać niedopasowanie oferty i jakości kształcenia do wymagań rynku pracy.

Rozdział IV - Edukacja zawodowa w Polsce [PDF - 0.8MB]