Nauczyciele a osiągnięcia szkół (na podstawie danych TALIS i wyników egzaminu gimnazjalnego)
prof. Rafał Piwowarski
Od kilkudziesięciu już lat w wielu krajach
osiągnięcia szkolne zaczęto mierzyć za pomocą niekiedy skomplikowanych, ale bardziej obiektywnych narzędzi niż tradycyjne oceny wystawiane uczniom przez nauczycieli. Ten ciągle doskonalony system pomiaru wiedzy i umiejętności osiąganych przez uczniów dopracował się instytucji o uznanym autorytecie międzynarodowym. Jest nią na przykład IEA (International Association for the Evaluation of Educational Achievement) działająca w Hamburgu i Amsterdamie, która poza stałym merytorycznym zespołem specjalistów, grupuje badaczy z wielu krajów realizujących najróżnorodniejsze projekty badawcze.
Na podstawie doświadczeń wynikających z doskonalenia pomiaru osiągnięć szkolnych uczniów powstały w wielu krajach (także w Polsce) systemy państwowych egzaminów, testów, sprawdzianów
– jednolitych dla poszczególnych szczebli nauczania. Wyniki tych egzaminów są oceniane przez ekspertów/nauczycieli spoza danej szkoły, do której uczęszcza uczeń (stąd często nazwa „egzaminów zewnętrznych”).
Badacze kierują swoją uwagę nie tylko na zdiagnozowanie osiągnięć ucznia, szkoły, regionu, kraju, ale starają się wyjaśnić: dlaczego i jak różnicują się wyniki oraz co jest ich głównym uwarunkowaniem. W tej sytuacji coraz większą karierę robią międzynarodowe przedsięwzięcia badawcze, w których biorą udział uczniowie, nauczyciele z kilkudziesięciu krajów świata. Najbardziej rozpoznawalnym badaniem osiągnięć i umiejętności uczniów jest projekt PISA, w ramach którego w 2012 roku po raz piąty zostaną przebadane w ponad 60 krajach reprezentacje 15-latków.
Jednym z młodszych projektów, koordynowanych przez OECD i IEA, jest projekt TALIS (Teaching and Learning International Survey), który skupia się na warunkach pracy nauczycieli, ich postawach wobec nauczania, praktykach stosowanych na lekcjach. Po pierwszym badaniu w 2008 roku, przygotowywane jest następne, które odbędzie się w 2013 roku. Badacze, a także niektórzy politycy oświatowi wykorzystują wyniki różnych projektów, w tym przede wszystkim szukają związków między danymi uzyskanymi w jednym projekcie a rezultatami, ustaleniami przedsięwzięcia badawczego innego zespołu. Tak też będzie w przypadku projektów TALIS i PISA w 2013 roku. Na poziomie szkół będą badane osiągnięcia uczniów (PISA) i charakterystyki „nauczycielskie” (TALIS).
Autor niniejszego opracowania postawił sobie za cel porównanie – na mniejszą, krajową (polską) skalę – informacji, wskaźników „nauczycielskich” pochodzących z projektu TALIS z informacjami
o osiągnięciach edukacyjnych przypisanych szkołom (które brały udział w TALIS), które uzyskane zostały przez uczniów na egzaminie gimnazjalnym (EG) po III klasie tej szkoły (lub po dziewiątej klasie w innych systemach szkolnych). Ponieważ w badaniach edukacyjnych już od dawna dość dobrze zostały opisane uwarunkowania rodzinne osiągnięć uczniów, teraz podjęto zagadnienie o wiele skromniej przebadane, jakim są wymierne czynniki pracy nauczyciela, które mogą mieć związek
z rezultatami edukacyjnymi uczniów, w tym przypadku szkół.
Od kilku lat w Polsce obliczana jest dla szkół gimnazjalnych tzw. edukacyjna wartość dodana (EWD), informacje o niej zawarte są także w niniejszej analizie.
Nie każdy czytelnik opracowania zna polskie wyniki uzyskane w badaniu TALIS, dlatego zasady
i szczegóły dotyczące interpretowania wyników egzaminu gimnazjalnego, jak i edukacyjnej wartości dodanej – zostaną poprzedzone syntetyczną informacją o wymienianych zagadnieniach, aby łatwiej śledzić tok wywodu w części analitycznej. Adresatami tego raportu są przede wszystkim osoby/zespoły badające środowisko pracy nauczyciela, zajmujące się osiągnięciami (i ich uwarunkowaniami) szkolnymi uczniów, ale także nauczyciele. Wreszcie ważną grupę krytycznych czytelników stanowić prawdopodobnie będą zespoły kilkudziesięciu państw przygotowujących się
do następnego badania TALIS.
Więcej o badaniu TALIS
