Finansowanie edukacji wyższej w Europie. Od modelu egalitarnego do elitarnego
- Opublikowano: 30 Paź 2015
Głównym celem niniejszego raportu, jest analiza polityki finansowania edukacji wyższej krajów europejskich. Niniejszy raport koncentruje się na najważniejszych zmianach zachodzących w finansowaniu uczelni, w zakresie poziomu, struktury i mechanizmów alokacji środków pomiędzy uczelnie. Analiza uwzględnia również regulacje prawne związane z poziomem autonomii w osiąganiu celów w kształceniu i badaniach naukowych, które mają wpływ na funkcjonowanie i zachowanie instytucji. Analizie poddana została również zależność między poziomem i strukturą finansowania a osiąganymi efektami w edukacji wyższej.
Raport składa się z dwóch niezależnych części: pierwsza część raportu dotyczy analizy polityki finansowania krajów europejskich w okresie 2001-2013.[1] W części drugiej przedstawiona zostanie analiza porównawcza trzech krajów: Francji, Finlandii i Czech wraz z analizami umieszczonymi w aneksie, która umożliwi bliższe przyjrzenie się systemom finansowania i wielu kluczowym wskaźnikom w wybranych obszarach edukacji wyższej.
W części 1. raportu kluczowym pytaniem jest: jaki jest poziom nakładów poświęcanych na edukację wyższą w poszczególnych krajach europejskich? Jaką część stanowią środki publiczne? Które kraje obecnie wydają najwięcej i które zwiększyły poziom wydatków w ciągu ostatniej dekady w największym stopniu? W kolejnym rozdziale przedstawione zostaną mechanizmy finansowania instytucji szkolnictwa wyższego ze środków publicznych w Europie. Przeanalizowano w nim, w jakim zakresie mechanizmy te opierają się na efektywności oraz w jaki sposób wpływają na konkurencję pomiędzy uczelniami, i zachęcają uczelnie do realizacji priorytetów w obszarze edukacji wyższej. Reformom polityki finansowania edukacji wyższej towarzyszyły zmiany dotyczące zarządzania uczelniami. Wprawdzie władze publiczne nadal odgrywają centralną rolę w regulowaniu i koordynacji rozwiązań w szkolnictwie wyższym w całej Europie (wyjątek stanowi Wielka Brytania), w ostatnich latach stopniowo odchodzi się od szczegółowej kontroli państwa do ukierunkowywania działań uczelni przez instytucje publiczne. W samych uczelniach zaczęto z kolei odchodzić od tradycyjnego zarządzania na zasadach samorządności akademickiej w kierunku nowych modeli samorządności menedżerskiej. Uzupełnieniem analiz dotyczących polityki finansowania edukacji będą procedury rozliczania uczelni ze środków publicznych i wybrane aspekty autonomii uczelni w zakresie zarządzania środkami publicznymi. W rozdziale przeanalizowano zakres regulacji zwłaszcza w obszarze finansowania uczelni i zasady samorządności menedżerskiej i akademickiej w uczelniach europejskich. Wybrano zagadnienie autonomii, ponieważ stanowi ono zasadniczy elementy w programach reform szkolnictwa wyższego i jest bezpośrednio związany z efektywnym wykorzystywaniem środków. W ostatnim rozdziale analizowany będzie wpływ finansowania z punktu widzenia osiągania zamierzonych rezultatów przez systemy edukacji wyższej, gdzie nakłady będą traktowane jako jeden z instrumentów wpływający na główne cele edukacji wyższej czyli dostęp do edukacji i jakość kształcenia i badań.
Na część 2. raportu składają się charakterystyki (ilościowe i jakościowe) trzech wybranych do analizy systemów edukacji wyższej i jej finansowania. W charakterystykach ilościowych umieszczono także odniesienia do Polski (ale nie mają one charakteru porównawczego). Opracowanie rozpoczyna analiza danych zastanych z zakresu demografii, liczby uczelni wyższych i studentów do nich uczęszczających. Dalej następuje opis ewolucji systemów finansowania szkół wyższych. Procesy te zostały zobrazowane na schemacie i opatrzone odpowiednim komentarzem. Kolejny podrozdział skupia się na prezentacji celów stawianych przed sektorem edukacji wyższej w każdym z państw - doprowadza do to identyfikacji ich wspólnych płaszczyzn. Nie mogło w tej części zabraknąć również analizy głównych dochodów uczelni oraz identyfikacji obecnie stosowanych mechanizmów dystrybucji środków publicznych i sposobów ich alokacji. Dalsza część analizy ogniskuje się na zagadnieniach związanych z programami wsparcia studentów i ich rodzin oraz opłat za studia. Na zakończenie przedstawiono obszary działalności uczelni, które podlegają ocenie przez powołane do tego specjalne agencje rządowe.
W podsumowaniu zebrano główne wnioski płynące z przeprowadzonych analiz.
Dołożono wszelkiej staranności, aby zrozumieć założenia oraz zasady funkcjonowania i finansowania poszczególnych systemów, ale z pewnością mogły się tu zdarzyć błędy interpretacyjne.
Do niniejszego opracowania dołączony został Aneks, w którym Czytelnik odnajdzie 3 dokumenty; każdy z nich skupia się na jednym z wybranych do analizy systemów (czeskim, fińskim i francuskim). Zostały one wykonane przez: Marka Kwieka, Kazimierza Musiała oraz Pawła Modrzyńskiego zajmujących się w swojej pracy naukowo-badawczej zagadnieniami organizacji i finansowania sektora uczelni wyższych w tych krajach.
[1]Analiza obejmuje 25 krajów europejskich (w tym należące do UE oraz kraje kandydujące do UE lub stowarzyszone z Europejskim Obszarem Gospodarczym. W niektórych analizach uwzględniona została mniejsza liczba krajów ze względu na niedostępność danych. Dane ilościowe oparto na bazie Eurostat.
