Jak mierzyć nierówności w dostępie do wykształcenia?

Opublikowano: 25 Lis 2011

dr hab. Zbigniew Sawiński

Badania nierówności edukacyjnych nastawione są na poszukiwanie prawidłowości wspólnych dla różnych krajów bądź dla różnych okresów czasu. Mniejszą uwagę przykłada się przez to do społecznego kontekstu, w jakim nierówności te powstają. Na kontekst ten składa się, z jednej strony, dostępność szkół różnych szczebli, która podlega zmianom wraz z ekspansją oświaty.

Z drugiej zaś strony niejednakowe wyposażenie klas społecznych w materialne i kulturowe zasoby pozwalające wesprzeć dzieci w uzyskaniu wykształcenia. Większość dotychczasowych badań nierówności edukacyjnych ograniczyło się do wąskiej grupy krajów rozwiniętych, w których zjawisko to kształtuje się podobnie. Aby wyjść z kręgu dotychczas formułowanych hipotez, w opracowaniu tym podjęto próbę utworzenia – metodą symulacji komputerowych – fikcyjnych danych, obejmujących dość szerokie spectrum możliwych relacji między rozwojem systemu szkolnego, a układem sił między klasami rywalizującymi o dostęp do wykształcenia. Najwięcej uwagi poświęcono sytuacji, w której ekspansji edukacyjnej towarzyszy systematyczny wzrost wielkości klas uprzywilejowanych. Próbując w pierwszym rzędzie znaleźć odpowiedź na pytanie, w jakim stopniu tempo zmian w strukturze pochodzenia uczniów wpływa na rozmiary nierówności. Dla uzupełnienia obrazu przeprowadzono również symulacje przy założeniu, że ekspansja edukacji nie następuje, natomiast ilościowe relacje między klasami ulegają zmianom. Rezultaty przeprowadzonych symulacji dowiodły, że wnioski dotyczące rozmiarów i kierunku przemian nierówności edukacyjnych zależą w znacznym stopniu od przyjętego sposobu definiowania rozmiarów tego zjawiska. Przy czym okazało się, że definicje wybierane przez badaczy najczęściej, odwołujące się do stosunków szans i parametrów modeli log‑liniowych, są stosunkowo mało czułe zarówno na zmiany pro-edukacyjnych zasobów poszczególnych klas, jak też na zmiany zachodzące w systemie szkolnym. Być może rezultat ten wyjaśnia, dlaczego w dotychczasowych badaniach najczęściej formułowano wniosek o trwałości nierówności edukacyjnych pomimo ekspansji oświaty. Wady dotychczas stosowanych miar powodują, że dla polityki nastawionej na wyrównywanie szans edukacyjnych bardziej użyteczne okazać się mogą miary o interpretacji operacyjnej. Pozwalają one określić rozmiary nierówności poprzez odwołanie się do wielkości grup młodzieży upośledzonej w dostępie do szkół poszczególnych szczebli, co wprost przekłada się na zakres wymaganych działań. W opracowaniu zaproponowano dwie miary o interpretacji operacyjnej, podano algorytmy ich liczenia oraz zasady interpretowania uzyskanych wartości.